Trong một xã hội cạnh tranh luôn tồn tại một thực tế: Trên mỗi loại hình dịch vụ hay phân khúc sản phẩm, các đối thủ luôn tham gia vào một cuộc đua song mã hoặc tam mã. Điều này có nghĩa sớm muộn thì các đối thủ yếu sẽ phải rời xa cuộc cạnh tranh với những đối thủ mạnh, nhường lại sân chơi cho 2 hoặc 3 ông lớn. Những đối thủ yếu khi đó chỉ còn tìm cách chiếm lấy phần nhỏ trong miếng bánh thị phần, ở những phân khúc hẹp mà các ông lớn không hoặc chưa quan tâm.

Cuộc đua phần mềm GIS từ trước có thể kể đến những tên tuổi đình đám từ rất xa như SPANS, Pamap, ILWIS, IDRISI, MapInfo, ArcInfo, ArcView, gvSIG, Mapwindow, uDig, SagaGIS, GRASS, QGIS và ArcGIS. Sau nhiều năm đấu đá không ngừng nghỉ, nhóm dẫn đầu gồm QGIS và ArcGIS đã tách ra và tạo mới một cuộc đua song mã. Nhóm các phần mềm còn lại vẫn tồn tại, sống khỏe nhưng không hoành tráng như 2 ông lớn kia.

Chúng ta cùng theo dõi tiếp các hiệp đấu từ 19 đến 27 giữa hai ông kẹ làng GIS để khám phá thêm những tính năng thú vị mà chúng mang lại cho cộng đồng bản đồ toàn cầu.

⑲ Thiết kế Webmap hoành tráng và kể câu chuyện của bạn

Webmap đang trên đà phát triển. Các ngành công nghiệp tin tức, cơ quan chính phủ và doanh nghiệp thích sử dụng Webmap vì chúng có khả năng kể chuyện rất hay.

ESRI nắm bắt rất nhanh xu hướng này. Những chuyên gia bản đồ gửi dữ liệu của họ lên web qua phần mềm ArcGIS Online. Toàn bộ cơ sở dữ liệu bản đồ trực tuyến của người dùng nằm gọn trên đám mây dữ liệu của ESRI.

Xu hướng mà ông lớn này nhắm tới là xây dựng công cụ kể chuyện ArcGIS Story Maps bởi đơn giản ai cũng có một chuyện gì đó để khoe với người khác. Với ArcGIS, việc kể chuyện có thể xảy ra như cơm bữa vì nó quá dễ và quá hay ho.

Không chậm chân trong mảng này, QGIS tung ra QGIS Server với giao thức Web Map Service (WMS). WMS sử dụng cùng bộ thư viện của QGIS cho phiên bản desktop. Các chế bản bản đồ tạo ra trên QGIS Desktop có thể dễ dàng được xuất bản sang ứng dụng web bằng cách sao chép nội dung của chúng lên tài khoản của người dùng trên đám mây của QGIS Server.

Theo chúng tôi, ArcGIS Online ăn điểm hơn QGIS Server bởi tính chuyên nghiệp của sản phẩm, các công cụ xuất bản nội dung và tính thẩm mỹ trong thiết kế.

⑳ Bơi qua vùng xoáy với tính năng hoạt hình trên ArcGIS

Bạn đã bao giờ muốn tạo hình động cho đám dữ liệu khô khan của mình chưa?

Chiêm ngưỡng đám băng vùng cực tan dần theo thời gian; Hiển thị các thông số thời tiết trên toàn cầu; Xem những cánh rừng bạt ngàn ở Amazon biến mất từ năm này qua năm khác? ArcGIS khiến điều đó dễ như ăn kẹo với thanh công cụ Animation Toolbar. Xưởng phim hoạt hình với dữ liệu GIS đa thời gian được xây dựng để phục vụ người dùng ArcGIS.

Khi đã xây dựng xong kịch bản theo thời gian, bạn có thể kéo thanh trượt thời gian từ trái qua phải và chiêm ngưỡng dữ liệu hiển thị theo thời gian. Một chút chuẩn bị là cần thiết, không quá khó khăn và sẽ đầy hào hứng sau khi bạn kết xuất (export) hoạt cảnh sang định dạng AVI và mang đến trình chiếu cho các boss xem.

Trên QGIS, plugin Time Manager cho phép bạn quản trị việc hiển thị dữ liệu theo thời gian. Sử dụng Time Manager, bạn có thể hiển thị các đối tượng vector dựa vào trường thông tin thời gian tương tự như trên ArcGIS. Hệ thống cũng cung cấp bộ công cụ thử nghiệm xử lý và quản trị các đối tượng raster, cho phép nội suy không gian từ điểm. Bạn có thể tạo các hoạt cảnh ngay trên màn hình bản đồ và xuất chúng sang dạng chuỗi các hình ảnh liên tục.

Trong cuộc đua này, hai đối thủ thực sự là kẻ tám lạng, người nửa cân.

㉑ Biên tập bản đồ chuyên đề

Các nhà khoa học xã hội thường thích tạo bản đồ chuyên đề vì chúng giúp biểu đạt dữ liệu thuộc tính  phi không gian bằng ngôn ngữ đồ họa bản đồ.

Trên sân chơi của ông lớn QGIS, các chuyên gia bản đồ được cung cấp hàng tá công cụ và phương pháp, từ miền giá trị (graduate color), dải ký hiệu (graduated symbols), trọng số ký hiệu (proportional symbols) hay phương pháp mật độ điểm (dot density). Ngoài ra, dữ liệu còn có thể được diễn đạt ở dạng biểu đồ cột, tròn, histogram hay thậm chí đồ hình ký tự (text diagrams).

Một trong những món hàng "độc" của QGIS là xây dựng bản đồ nhiệt (heat map). Với một đám dữ liệu dạng điểm, QGIS có thể nhanh chóng và dễ dàng khởi tạo bản đồ nhiệt mà không cần qua bước chuyển đổi sang định dạng raster. Bạn có thể tùy biến bán kính tỏa nhiệt, tông màu, độ trong và chế độ trộn màu. Cuối cùng, bản đồ nhiệt được tạo ra theo cách rất "động" từ đám mây dữ liệu điểm.

Bạn có thể tạo bộ ký hiệu hiển thị cho nhiều trường cùng một lúc trong QGIS thông qua câu lệnh Set Column Expression hoặc Rule-based Expression. Tuy nhiên, trở lại với ArcGIS, nhanh hơn đối thủ rất nhiều, ông lớn ESRI tung ra một giao diện cực kỳ bắt mắt và thân thiện sử dụng phương pháp nền chất lượng (unique values) cho nhiều trường thuộc tính. Ứng dụng này còn có 2 lựa chọn độc đáo là mật độ điểm (dot density) và biểu đồ lớp (stacked charts).

Cả hai phần mềm đều có thể giúp bạn trở thành chuyên gia chế bản hàng đầu. Tất nhiên, nếu bạn không cố gắng, thay vì chế bản, bạn sẽ phải chế biến khỏi nơi làm việc của mình.

㉒ Tạo các chỉnh sửa chi tiết cực kỳ hấp dẫn với các công cụ Chỉnh sửa Nâng cao của ArcMap

Có một sự khác biệt tinh tế trong việc chỉnh sửa bản đồ (edit) giữa hai phần mềm ArcGIS và QGIS và cách thao tác với chúng cũng không giống nhau.

Bạn nhập chuột phải để kết thúc một phiên chỉnh sửa với QGIS nhưng lại là một cú nhấp - đúp trong ArcGIS. Bạn bỗng cảm thấy thú vị và mới mẻ khi kết thúc phiên chỉnh sửa bằng cú nhấp chuột phải. Trong khi đó, một cú nhấp đúp có thể kết thúc một bản vẽ dang dở với trường hợp bạn đang gấp rút số hóa một đối tượng có khoanh vi lớn.

QGIS cung cấp một loạt công cụ chỉnh sửa như Reshaping, Splitting, Tracing (có cả dò nét tự động); xóa đảo trong polygon và tạo hình donut thật dễ dàng. Bạn có thể bắt dính (snap) với công cụ Snap. Plugin QGIS CadTools mang đến 13 công cụ đỉnh cao. Và điểm sáng chói ở đây là khả năng undo tuyệt vời trên QGIS. Điều này chỉ có thể làm được khi bạn chỉnh sửa các điểm vertex trong ArcMap.

Trên ArcMap cũng vậy, việc chỉnh sửa đối tượng thật đơn giản. Hệ thống có nhiều tùy chọn để chỉnh sửa nâng cao. Bạn còn có thể tạo mới đối tượng với bộ định dạng mẫu từ trước. Các công cụ chỉnh sửa nâng cao như phá vỡ cấu trúc gộp của nhiều đối tượng (explode multi-polygon)/cắt, gọt, uốn cong và thay thế hình học. Công cụ dò tìm bắt nốt (trace) khi số hóa được ví như món quà từ thiên đường cho người dùng.

Rất khó có thể nói hai cao thủ này ai hơn ai ở game thứ 22. Riêng chúng tôi, ArcGIS vẫn là số một vì đơn giản là nó đã quá quen thuộc từ hàng chục năm nay, đi lên từ ArcView và Arc/Info của thập niên 90 thế kỷ trước.

㉓ Bạn vấp phải hàng trăm vấn đề về dữ liệu, riêng Topology không là cái gì hết

Khi biên tập bản đồ, bạn thấy chúng đầy rẫy các lỗi, đơn cử:

- Chồng chéo đối tượng.

- Nhiều điểm trùng nhau.

- Ghép biên lỗi.

Những lỗi này được phân loại chung theo một nhóm gọi là lỗi topology (cấu trúc /liên kết đối tượng).

Và khả năng xử lý topology của ArcGIS có thể nói là thiên tài.

Nếu bạn còn lăn tăn về các lỗi trong tập dữ liệu GIS, ArcGIS sẽ cho bạn cả đống công cụ từ đơn giản tới phức tạp để sửa. Bạn có thể dò lỗi topology với hơn 30 loại luật/điều kiện khác nhau. Đảm bảo nếu chạy tự động chưa làm bạn hài lòng 100% thì sau 99% hài lòng, bạn có thể sửa lỗi topology bằng tay cũng được.
Nên nhớ, bạn phải tạo và đưa dữ liệu vào GeoDatabase trước khi muốn làm việc với công cụ sửa lỗi Topology.
Giờ đến QGIS, phần mềm mang đến hàng tá công cụ chỉnh sửa topology. Cũng như ArcGIS, bạn chỉ cần đưa dữ liệu vào, chọn các kiểu điều kiện cần thiết và nhấn nút chạy.
Bạn có thể tìm ra các lỗi topology của tập số liệu nhưng sửa chúng bằng cách nào?
ArcGIS cho phép sửa lỗi topology trên một giao diện có tính tương tác cao. Bạn có thể lần lượt duyệt qua từng lỗi và sửa chúng. Topology trong ArcGIS là một điểm nhấn sáng chói với hàng tá công cụ tuyệt vời.
Chỉ cần dùng ArcGIS cho topology thôi, không cần phải chê bai QGIS làm gì.

㉔  Nhập liệu chuyên nghiệp
Cả QGIS lẫn ArcGIS đều là những tay cứng về khoản nhập liệu và chúng cung cấp các chức năng tương tự nhau.
Khi bạn tạo một Shapefile trong QGIS, bạn được gợi ý khởi tạo các trường dữ liệu thuộc tính. Với ArcGIS bạn có thể tạo trường sau đó, trừ khi đang làm việc trong môi trường ArcCatalog.
Sau khi các trường được tạo trong QGIS, bạn có thể đổi tên chúng bằng plugin Table Mangager. Bạn nghĩ trong ArcGIS có thể tạo một trường và sao chép sang các trường khác nhưng không cần phải thế vì lệnh Alter Field (trong Data Management) sẽ giúp bạn xử lý vụ này.
Trong GeoDatabase, người dùng có thể thiết lập các kiểu con hay domain mặc định. Khi người dùng khởi động quá trình nhập liệu, họ sẽ chọn trong hộp thả xuống danh sách domain.
Câu lệnh Select by Location đã được nâng cấp bằng công cụ tương tác người dùng. Một số bản ghi sau khi được chọn có thể tiếp tục được lọc thêm như chọn từ, thêm vào, bỏ đi từ dữ liệu đã chọn. Công cụ tính toán phân tích bảng thuộc tính của ArcGIS (Field Calculator)  có hỗ trợ ngôn ngữ lập trình Python và VB (Visual Basic Script).
Một trong những điểm kỳ quặc của ArcGIS là bạn phải dừng quá trình chỉnh sửa (nhập liệu) trước khi thực hiện câu lệnh tính toán với Field Calculator.
Nhìn chung nhập liệu trong ArcGIS và QGIS đều không khá khẩm hơn nhau là mấy, dẫu hai boss này thuộc diện "chất" nhất trong làng GIS. Có lẽ giải pháp phổ thông vẫn là nhập vào bảng Excel rồi thực hiện join bảng đó vối bản đồ của bạn.

㉕ Định vị đối tượng bằng công cụ GeoCode
Nói tới Geocode, người ta nghĩ ngay đến việc định vị một địa điểm thông qua địa chỉ đường phố của điểm đó.
Một trong những lựa chọn để Geocode là sử dụng ArcGIS Online, tuy nhiên dịch vụ này không miễn phí và bạn sẽ phải trả tiền.
Phiên bản ArcGIS cho desktop cũng có cách riêng để Geocode dữ liệu của bạn. Để làm điều đó, bạn cần sử dụng công cụ Geocoding Toolbar, gõ địa chỉ cần tìm và thêm một nhãn cho điểm mới.
Nếu muốn mọi thứ hoàn toàn miễn phí, bạn nên chuyển qua QGIS. Boss này có 2 cách để Geocode và cách nào cũng tốt cả.
Công cụ plugin MMQGIS là một giải pháp tốt. Plugin này đọc dữ liệu từ tập tin CSV có chứa dãy địa chỉ cần định vị, sau đó tìm tọa độ và tạo một lớp điểm trên bản đồ cho bạn.
Công cụ plugin thứ hai có tên gọi GeoCode thì đòi hỏi bạn phải nhập địa chỉ bằng tay (xem hình dưới).

Sau khi nhấn OK thì bạn sẽ thấy trên bản đồ
Chất trên cành quất luôn - cho 5 sao liền.
Chúng tôi không hứng thú với việc phải trả tiền để Geocode, vì thế chúng tôi chọn QGIS cho game đấu này.

㉖ Biến hình các kiểu đối tượng dữ liệu bằng những bộ công cụ chuyển đổi

Các chuyên gia GIS luôn phải thực hiện hàng tá tác vụ như tổng quát hóa dữ liệu, chuyển đổi polygon sang đường (line) hoặc sang điểm (point). Đôi khi việc chuyển đổi này khá phiền toái nhưng đừng lo, đã có QGIS đứng về phía bạn.

Trong QGIS, bạn có thể chuyển các kiểu dữ liệu vector cho nhau với bộ công cụ Processing Tool.
Hãy nhìn xem, chúng nhiều và hay ho ra sao.
Còn đối với ArcGIS, việc này hoàn toàn phụ thuộc vào việc bạn có mua bản quyền cho phần mềm hay không. Nếu không có bản quyền, bạn chỉ có thể view (xem) mà không làm gì được.
QGIS còn khá nhiều công cụ "nhỏ mà có võ" hỗ trợ tổng quát hóa đối tượng. Bạn có thể dùng chúng để đơn giản hóa các đối tượng có quá nhiều điểm,  kết nối các điểm, tổ hợp, ghép polygon và hơn nữa.
Game đấu 26 trao huy chương thắng cuộc cho QGIS.

㉗ ArcGIS nhấn chìm người dùng với bộ tài liệu hướng dẫn cực đỉnh

Nói đến tài liệu hướng dẫn thì chỉ có 2 từ "siêu đỉnh" dành cho ArcGIS. Không những cung cấp các tài liệu đầy đủ, thân thiện, giàu thông tin, ArcGIS còn mang đến cho người dùng bộ dữ liệu mẫu kèm theo các ví dụ trong tài liệu hướng dẫn. Bạn còn mong gì hơn thế nữa?
Điều này không có nghĩa là tài liệu hướng dẫn của QGIS là rất tệ. Nói chung là cũng đầy đủ, dùng được - tốt và thực tế.
ESRI có GeoNet - một cộng đồng đông đảo người dùng phần mềm của ESRI.
Bên kia QGIS có GIS Stack Exchange - cộng đồng người dùng phần mềm QGIS.

QGIS có đội ngũ hỗ trợ khá tốt. Họ là những tình nguyện viên trong cộng đồng phát triển QGIS cho những người mới nhập môn. Trong khi đó, cộng đồng của ArcGIS bao gồm các nhân viên của ESRI và những người dùng tình nguyện.
Dẫu tốt đến mấy thì cả hai đều có lúc không đáp ứng nổi các câu hỏi đa dạng của người dùng.

Hãy kết thúc trận đấu này
GIS luôn đi kèm 4 điểm chung nhất: Khởi tạo dữ liệu địa lý, Quản lý, Phân tích và Hiển thị chúng lên bản đồ. Đây là 4 chức năng cơ bản nhất mà bất cứ người dùng phần mềm GIS nào cũng cần đến. Bạn sẽ không bao giờ lạc lối nếu có trong tay QGIS hay ArcGIS.
QGIS hoàn toàn miễn phí. Phần mềm hỗ trợ đa ngôn ngữ. Cộng đồng phát triển phần mềm luôn nỗ lực để xây dựng một hệ thống tốt nhất. Cộng đồng người dùng trao đổi nhiệt tình trên diễn đàn Stack Exchange. Càng làm việc lâu với QGIS, bạn sẽ càng khám phá sâu hơn những tính năng thú vị của nó: Bảng Pivot tương tác, GroupStats, khả năng đọc tập tin CSV siêu hạng, khả năng biên tập ký hiệu, nhãn bản đồ vô cùng chất lượng.
Nếu dùng ArcGIS, bạn đã và đang đầu tư vào một trong những phần mềm GIS tốt nhất thế giới. Cộng đồng người dùng ArcGIS với số lượng khủng sẽ cho bạn rất nhiều giải pháp với những câu hỏi hóc búa. Bạn có bộ dữ liệu mẫu, các tài liệu hướng dẫn, giáo trình trực quan đi kèm phần mềm. Model Builder và các tác vụ tự động của ArcGIS mang đẳng cấp hàng đầu. Hãy nhìn xem, các bộ extension của ArcGIS xứng đáng đứng trong những kỳ quan của thế giới GIS.

Giờ là lúc ngài trọng tài đáng kính đọc tên người chiến thắng trong trận so găng giữa các đối thủ. Chúng tôi vinh danh ArcGIS lên nhận vòng nguyệt quế của năm 2019.

Bây giờ đến lượt bạn, hãy comment ở phía dưới nếu bạn muốn:
- ArcGIS hay ở điểm nào?
- QGIS có gì mà ArcGIS không theo kịp?

Hết phần 3

Xem thêm:
Phần 1
Phần 2